Kıbrıs’ta yolun sonuna mı gelindi?

1962 Küba füze krizinden iki yıl sonra ABD, dünya barışına yönelik başka bir tehditle karşı karşıya kaldı: Türkiye, Kıbrıs’ı işgalle tehdit etti. Ancak ABD Başkanı Lyndon B. Johnson, Türkiye Başbakanı İsmet İnönü’ye yazdığı mektupta, Sovyet müdahalesi durumunda Türkiye’nin NATO’nun desteğine güvenemeyeceğini açıkça belirtti.

Johnson mektubunda Kıbrıs sorununu “dünyadaki en karmaşık sorunlardan biri” olarak nitelendirdi. Ve bugün bile, adanın birleşmesi İrlanda ve Filistin sorunu ile birlikte zorlu konulardan biri halini aldı.

Kıbrıs’ı üç kez ziyaret ettim, pek çok tartışmaya katıldım ve konuyla ilgili birçok makale yazdım. Ve sonunda bu konuyu “en nankör ve sinir bozucu görev” olarak nitelendiren BM Genel Sekreteri Kurt Waldheim’ın görüşünü paylaşma noktasına geldim.

1968’de başlayan toplumlar arası görüşmeler, Kıbrıslı aşırılık yanlısı Rumların Atina’daki askeri cuntanın desteğiyle Kıbrıs Rum Cumhurbaşkanı Başpiskopos Makarios’u enosis (Yunanistan ile birleşme) ilan etme niyetiyle devirmesinin ardından Temmuz 1974’te gerçekleşen Türk müdahalesiyle askıya alındı.

1975’ten itibaren BM himayesinde birleşme görüşmeleri yeniden başladı, ancak iki bölgeli, iki toplumlu bir federasyonu güvence altına almaya yönelik 2017’de İsviçre’nin Crans-Montana kentinde gerçekleşen son girişim  de çöktü.

Çocuk tekerlemesindeki gibi, “Humpty Dumpty bir duvara oturdu, Humpty Dumpty büyük bir düştü. Bütün kralların atları ve bütün kralların adamları Humpty’yi bir daha bir araya getiremedi”

Güvenlik Konseyi’ne sunduğu raporda, BM Genel Sekreter António Guterres, Crans-Montana’da tarihi bir fırsatın kaçırıldığını söyledi ve yeni fikirlere açık olduğunu ilan etti.

Özellikle Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın himayesi altındaki Ersin Tatar’ın Ekim ayında kendine özgü Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin (KKTC) cumhurbaşkanı seçilmesinin ardından yeniden birleşme tükenmişliği başladı.

London School of Economics’te misafir profesör olan James Ker-Lindsay’in seçimlerden önce Ahval’e söylediği gibi “Kıbrıs konusunda uluslararası düzeyde açıkça bir hayal kırıklığı ve yorgunluk hissi var. Hiç kimse, açıkça başarılı bir sonuca ulaşma ümidi olmayan bir şeyin peşinden gitmek için kayda değer bir zaman, çaba ve hatta para harcamak istemeyecektir. Kıbrıslı Türkler gerçekçi şartlarda bir çözümle açıkça ilgilenmeyen birini seçerse, bu açıkça algıları etkileyecektir.”

Aralık ayında, Kıbrıslı olmayan tek kişi olarak, Kıbrıs Avrupa ve Uluslararası İlişkiler Merkezi’nin elektronik bülteni In Depth’in “Kıbrıs Dış Politikası ” başlıklı özel bir sayısına katkıda bulunmaya davet edildim.

Vardığım sonuç netti: “Bu şartlar altında, hem Kıbrıslı Rumlar hem de Kıbrıslı Türkler sonuç için daha dikkatli davranmalı, çünkü kaybeden sadece Venedik valisi [1571’de Marcantonio Bragadin] olmayabilir.”

Türkiye’nin iki devletli çözüm önerisi, mevcut çatışmanın 1950’lerdeki temellerine dayanmaktadır. Guardian gazetesindeki “Kıbrıs’ın skandallı tarihi” değerlendirmem büyük beğeni topladı, ancak Profesör Michael Moran 125 sayfalık bir monografi olan “Kıbrıs: Bir Avrupa Anomalisi” ile karşılık verdi.

Başka bir çalışmasında İngiliz Yüksek Komiseri’nin 1969’daki veda konuşmasını da dahil eden Moran’dı: “Kıbrıs aslında evrenin merkezi olmayabilir, ancak sakinlerinin çoğunun böyle düşündüğü bir ülkede bulunmak ilginç”

Ne olursa olsun, Kıbrıs sayısız BM genel sekreteri ve temsilcisi için siyasi bir mezarlık oldu. Dayton Anlaşmaları’na aracılık eden Richard Holbrooke için bile Kıbrıs kırılamayacak kadar sert bir cevizdi. Güvenlik Konseyi’ne daha sonraki bir raporda. Guterres, “Elli yılı aşkın bir süredir uluslararası toplumun en iyi çabalarını bezdiren bu konuda” “sonsuz bir sonuçsuz sürecin ufkundan” şikayet etti.

Türkiye, Kuzey Kıbrıs’ta ayrı bir devlet kurma planını on yıllardır kart olarak elinde tutuyor ve bu durum, KKTC’nin 1983’te duyurulmasıyla pekiştirilmiştir. Gerçekte, kuzey Türkiye’nin 82. ilidir veya Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından tanımlandığı gibi, “İkincil bir yerel yönetimdir”.

Kıbrıs Cumhuriyeti, 2004 yılında Avrupa Birliği’ne üye oldu, ancak işgal altındaki kuzey, “Kıbrıs Cumhuriyeti Hükümeti’nin etkin kontrol uygulamadığı alanlar” olarak tanımlandı. Buna karşılık Türkiye, “Güney Kıbrıs Rum Yönetimi” olarak adlandırdığı Kıbrıs Cumhuriyeti’ni tanımayı reddetti.

Ancak, Türkiye’nin “neo-Osmanlıcı” dış politikasının mimarı olan eski Türkiye Başbakanı Ahmet Davutoğlu, 2001 tarihli hit eseri “Stratejik Derinlik” te Türkiye’nin niyetini açıkça ortaya koydu: “Orada tek bir Müslüman Türk olmasa bile Türkiye, Kıbrıs sorununu sürdürmek zorunda kalacaktı. Hayati alanının tam ortasında yer alan böyle bir adaya muhtemelen hiçbir ülke kayıtsız kalamaz. ”

İlgili beş taraf (iki toplum ve üç garantör, Birleşik Krallık, Yunanistan ve Türkiye), 27-29 Nisan tarihleri ​​arasında, daha sonraki müzakereler için yeterli ortak zemin olup olmadığına karar vermek için Cenevre’de bir araya gelecek. Ancak Türkiye ve Türk Kıbrıs tarafı, federal bir çözüm değil, iki devlet konusunda kararlı. İki toplumlu siyasi eşitlik talebi olan önceki anlaşmazlık noktası, şimdi egemen eşitlik talebine yükseltildi.

Kıbrıs’a tek bir uluslararası kişilik kazandıracak ancak federal devletler için kendi kaderini tayin hakkını koruyacak olan İsviçre konfederasyon modeli, uygulanabilir bir çözüm için başlangıç ​​noktası oluşturabilir.

Eski Birleşmiş Milletler Genel Sekreteri Ban Ki-Moon’un 2010 yılında belirttiği gibi: “Barıştan elde edilen toplam gelir çok büyük olacak” ve AB-Türkiye ilişkilerinde bir başka büyük engel kaldırılacaktır.

Kaynak:Gıynık Gazetesi